روندها و تغییرات بازار بازی‌های ویدیویی و موبایلی صنعت بازی (از ۲۰۲۳ تا سه‌ماهه دوم ۲۰۲۵) به‌تازگی طی پژوهشی انجام شده توسط مدیر بخش بازی‌ها و اپلیکیشن‌های موبایل در منطقه اروپای مرکزی و شرقی در شرکت گوگل، مورد بررسی دقیق قرار گرفته است. این گزارش به همت معاونت پژوهش بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای ترجمه و در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.
به گزارش روابط عمومی بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای، در دهه اخیر، بازی‌های موبایلی به یکی از مهم‌ترین و فراگیرترین اشکال سرگرمی دیجیتال بدل شده‌اند و نقشی محوری در جذب نسل‌های جدید به صنعت بازی ایفا می‌کنند. داده‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که این بخش نه تنها در مسیر رشد خود وقفه‌ای نداشته، بلکه با شتابی چشمگیر، افق‌های جدیدی را گشوده است.
در ادامه، مهم‌ترین ابعاد رشد، پایداری و نفوذ بازی‌های موبایلی براساس داده‌های ارائه شده در نتایج پژوهش «ماریوش گاسیفسکی» مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
همه‌گیر شدن بازی‌های ویدیویی در گروه‌های سنی مختلف
آمار سه‌ماهه سوم ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که بازی‌های دیجیتال، مخصوصاً نسخه‌های موبایلی، مرزهای سنی را پشت سر گذاشته‌اند و در تمام گروه‌های جمعیتی مخاطب پیدا کرده‌اند. گروه‌های سنی ۱۶ تا ۳۴ سال بیشترین نرخ نفوذ بازی‌های موبایلی را دارند (بیش از ۹۰٪ کاربران اینترنت). در گروه‌های سنی جوان‌تر، نسبت حضور زنان و مردان تقریباً برابر است؛ اما در رده سنی ۶۵ سال و بالاتر، سهم زنان اندکی کمتر می‌شود، که می‌تواند بازتابی از عوامل جمعیت‌شناختی و تفاوت‌های رفتاری در استفاده از فناوری باشد. در بازه سنی ۳۵ تا ۶۴ سال، مشارکت در بازی‌های ویدیویی همچنان بالاست اما روندی کاهشی نسبت به گروه‌های جوان‌تر دارد؛ در گروه ۴۵ تا ۵۴ سال با حدود ۴ درصد فاصله، مردان فعال‌تر از زنان هستند، در حالیکه در گروه ۵۵ تا ۶۴ سال این فاصله به حدود ۲ درصد کاهش می‌یابد. این افت تدریجی می‌تواند ناشی از محدودیت زمان آزاد به دلیل مسئولیت‌های شغلی و خانوادگی، اولویت‌های سرگرمی متفاوت و فاصله نسلی با فناوری‌های جدید باشد. در این سنین، بسیاری از افراد در اوج تعهدات شغلی و مراقبتی خود قرار دارند و اوقات فراغت محدود معمولاً به استراحت یا فعالیت‌های خانوادگی اختصاص می‌یابد؛ عاملی که حتی با وجود علاقه، زمان فعالانه برای بازی را کاهش می‌دهد، هرچند حضور بالای هر دو جنس نشان‌دهنده نفوذ پایدار این سرگرمی در میان میانسالان است.
عوامل کلیدی گسترش بازی‌های موبایلی
دسترسی فراگیر به گوشی‌های هوشمند
نفوذ بالای گوشی‌های هوشمند در همه گروه‌های سنی و مناطق جغرافیایی، مرزهای سنتی دسترسی به بازی را از بین برده است. اکنون حتی کاربرانی که پیش‌تر با کنسول یا PC بازی نمی‌کردند، تنها با داشتن یک موبایل می‌توانند به دنیای بازی وارد شوند.
سهولت نصب و استفاده از بازی‌های رایگان
مدل Free to Play و فروشگاه‌های دیجیتال باعث شده کاربران بدون هزینه اولیه به سرعت بازی را نصب و آغاز کنند که نرخ جذب کاربر را به شدت افزایش داده است.
تنوع ژانری متناسب با سلیقه همه کاربران
از پازل و استراتژی گرفته تا شوتر و RPG، تنوع بالای محتوای موبایلی باعث شده هر کاربر با هر سطح مهارت و هر سبک زندگی، گزینه‌ای مناسب پیدا کند. این گستره ژانری، نرخ ماندگاری را در بازار موبایل بالاتر نگه می‌دارد.
مدل درآمدی غالب: رایگان با پرداخت درون‌برنامه‌ای (F2P)
بررسی GWI نشان می‌دهد که مدل Free-to-Play (F2P) همچنان محبوب‌ترین شیوه درآمدزایی در بازار جهانی بازی‌هاست. داده‌ها نشان می‌دهد زنان گرایش بیشتری به تجربه بازی‌های رایگان دارند (۴۳٪ در برابر ۳۶٪ برای مردان)، که می‌تواند به عواملی مانند کاهش ریسک مالی شروع بازی و فرصت انتخاب تنوع بالاتر مرتبط باشد.
انگیزه‌های کلیدی تجربه بازی‌ها از نگاه همه کاربران شامل موارد زیر است:
- روایت داستانی جذاب که حس درگیری عاطفی و تداوم بازی را ایجاد می‌کند.
- توصیه دوستان یا خانواده به‌عنوان یک محرک اجتماعی مهم.
- تخفیف‌های ویژه که مانع مالی را کاهش می‌دهند.
- وجود جامعه فعال بازیکنان که حس تعلق و تعامل را تقویت می‌کند.
با این حال، تفاوت‌های جنسیتی قابل توجهی دیده می‌شود:
مردان تمایل بیشتری به بازی‌های تخفیف‌دار و حالت‌های چندنفره دارند، که بازتابی از علاقه به رقابت مستقیم و تجربه اجتماعی همزمان است.
زنان تأکید بالاتری بر کیفیت محتوا و روایت داستانی می‌گذارند، که نشان‌دهنده اهمیت تعامل احساسی و هویت‌بخشی از طریق بازی است.
این یافته‌ها نشان می‌دهد که طراحان و بازاریابان بازی‌ها در چارچوب F2P باید رویکرد دو لایه داشته باشند: از یک سو ایجاد فرصت‌های رقابتی و تعامل لحظه‌ای برای جذب مردان، و از سوی دیگر تقویت روایت‌پردازی و تجربه جهان‌های داستانی برای مخاطب زن، ترکیب این دو رویکرد در کنار ویژگی‌های اجتماعی قوی و مدل‌های تخفیفی هوشمند می‌تواند نرخ جذب و ماندگاری را در بازار رقابتی امروز به حداکثر برساند.
مزایای مدل F2P:
- حذف ریسک مالی اولیه برای بازیکنان جدید
- جذب طیف وسیع‌تری از کاربران
- ایجاد جریان درآمد پایدار از طریق خریدهای اختیاری
موبایل؛ موتور محرک و شتاب‌دهنده جذب کاربران جدید
با دسترسی فراگیر، تجربه کاربری ساده و مدل‌های F2P، موبایل به مهم‌ترین کانال ورود بازیکنان تازه به اکوسیستم بازی تبدیل شده و نقشی بی‌رقیب در رشد پایدار بازار ایفا می‌کند. طبق گزارش Newzoo (فوریه ۲۰۲۵)، دستگاه‌های موبایل همچنان ستون اصلی ورود بازیکنان تازه‌وارد به بازار جهانی بازی‌های دیجیتال محسوب می‌شوند. هر ساله، میلیون‌ها کاربر که پیش‌تر تجربه بازی دیجیتال نداشته‌اند، نخستین تعامل خود را از طریق یک بازی موبایلی آغاز می‌کنند. این روند در بازارهای درحال‌توسعه حتی چشم‌گیرتر است، جایی که محدودیت دسترسی به سخت‌افزارهای پیشرفته، موبایل را به گزینه‌ای بی‌رقیب تبدیل کرده است.
عوامل کلیدی برتری موبایل نسبت به سایر پلتفرم‌ها
فراگیری جهانی و نفوذ عمیق در جوامع گوناگون
گوشی‌های هوشمند به دلیل قیمت‌های متنوع، دسترسی آسان و جایگاه تثبیت‌شده در زندگی روزمره، در طبقات اجتماعی مختلف حضور دارند. این فراگیری به صنعت بازی اجازه می‌دهد که با حداقل موانع، به مخاطبان جدید دست یابد.
عدم نیاز به سخت‌افزارهای گران‌قیمت
برخلاف کنسول‌های بازی و رایانه‌های شخصی قدرتمند، ورود به بازی‌های موبایلی نیاز به سرمایه‌گذاری قابل توجهی ندارد. کاربران تنها با همان دستگاهی که برای تماس، پیام‌رسانی یا شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند می‌توانند بازی را تجربه کنند.
پیشرفت فنی و گرافیکی چشمگیر
با ارتقاء مداوم پردازنده‌ها، GPUهای موبایلی و نمایشگرهای با نرخ تازه‌سازی بالا (صفحه‌نمایش موبایل در هر ثانیه تعداد دفعات بیشتری تصویر را به‌روزرسانی می‌کند)، تجربه بازی‌های موبایلی از نظر کیفیت بصری و عملکرد به تلفیقی نزدیک به کنسول‌ها و PC رسیده است. بازی‌هایی با گرافیک سه‌بعدی پیشرفته و مکانیک‌های پیچیده اکنون به‌راحتی روی موبایل اجرا می‌شوند.
جذب کاربران غیرگیمر از طریق بازی‌های ساده و اجتماعی
بازی‌های موبایلی قادرند افرادی را که هیچ‌گاه خود را گیمر نمی‌دانسته‌اند، وارد این اکوسیستم کنند. عناوین اجتماعی، مسابقه‌ای کوتاه‌مدت یا بازی‌های سبک‌محور (Casual) نقش اصلی در کاهش موانع ورود مخاطبان غیرحرفه‌ای ایفا می‌کنند. قابلیت‌هایی مانند اتصال به شبکه‌های اجتماعی، رتبه‌بندی دوستان و حالت‌های رقابتی آنلاین، حس تعامل و بازگشت به بازی را افزایش می‌دهد.
مقایسه دستگاه‌های مورد استفاده برای بازی
داده‌های مقایسه‌ای میان بازارهای متنوعی چون ایالات متحده، بریتانیا، ویتنام و برزیل نشان می‌دهد که گوشی هوشمند بی‌رقیب‌ترین و پرمصرف‌ترین ابزار بازی در جهان است و در کوتاه‌مدت هیچ جایگزین جدی برای آن وجود ندارد. در کنار آن، دستگاه‌هایی مانند رایانه‌های شخصی (PC)، کنسول‌های خانگی و هدست‌های واقعیت مجازی (VR) سهم کمتری از سبد بازی کاربران را به خود اختصاص داده‌اند و بیشتر نقش مکمل یا تجربه متفاوت از بازی موبایلی را ایفا می‌کنند.
محبوبیت بالای موبایل در میان بازیکنان، ریشه در ترکیبی از عوامل کارکردی و اقتصادی دارد:
- دسترسی مداوم و قابلیت حمل‌پذیری بالا که اجازه می‌دهد کاربر هر زمان و هر مکان بتواند بازی کند.
- سادگی نصب و اجرای بازی بدون نیاز به سخت‌افزارهای جانبی یا تنظیمات پیچیده.
- پرداخت‌های آنلاین و خریدهای درون‌برنامه‌ای سریع که تجربه کاربری را روان و یکپارچه می‌کنند.
- تنوع گسترده ژانرها و سبک‌ها که دامنه سلایق و گروه‌های سنی متفاوت را پوشش می‌دهد.
چشم‌انداز؛ آینده بازی‌های موبایلی بدون چالش جدی
تحلیل‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که حتی با وجود رشد سریع فناوری‌های نوین همچون واقعیت مجازی، استریم بازی و کنسول‌های قابل‌حمل، جایی برای کاهش سهم بازار موبایل دیده نمی‌شود. روند تقاضا پایدار بوده و بازار همچنان در حال گسترش است.
موبایل همچنان به‌عنوان اهرم اصلی رشد صنعت بازی باقی خواهد ماند و این جایگاه، با توجه به دسترسی گسترده و همه‌جا در دسترس بودن تلفن‌های هوشمند، در کوتاه‌مدت و میان‌مدت به چالش جدی کشیده نخواهد شد.
مدل F2P با محوریت خریدهای درون‌برنامه‌ای و آیتم‌های اختیاری، همچنان کارآمدترین ابزار برای جذب، حفظ و بازگشت مخاطبان است. افزون بر آن، روش‌های ترکیبی شامل تبلیغات هدفمند، سرویس‌های اشتراکی و فروش آیتم‌های کمیاب نیز در حال تبدیل شدن به ستون‌های اصلی درآمدزایی هستند.
بازار بازی‌های موبایلی اکنون به یک بازار چندقشری تبدیل شده است که نه‌تنها جوانان بلکه زنان، سالمندان و کاربرانی از کشورهایی که دسترسی به کنسول یا PC قدرتمند ندارند نیز سهم پررنگی در این اکوسیستم یافته‌اند. شخصی‌سازی تجربه کاربری، طراحی برای طیف‌های مختلف سنی و استفاده از زبان و فرهنگ بومی در تولید محتوا، مسیر رقابتی آینده را شکل خواهد داد.
آینده این صنعت وابسته به نوآوری مستمر در مدل‌های درآمدی و درک عمیق از الگوهای مصرف و رفتار بازیکنان است؛ تحلیل داده‌های رفتاری، هوش مصنوعی و بازاریابی فوق‌هدفمند پیش‌بینی‌پذیری روندها را به سطح جدیدی خواهد برد.
با توجه به روند موجود، می‌توان پیش‌بینی کرد که در سال‌های پیش رو، بازی‌های موبایلی نه‌تنها جایگاه خود را حفظ می‌کنند، بلکه با نفوذ به حوزه‌های آموزشی، فرهنگی، سلامت دیجیتال و حتی سازمانی، مرزهای سنتی سرگرمی را در هم می‌شکنند. این تحول می‌تواند بازی‌های موبایلی را از ابزاری برای صرفاً وقت‌گذرانی، به بستری استراتژیک برای آموزش مهارت، تغییر رفتار و حتی شکل‌دهی به تعاملات اجتماعی تبدیل کند.
تهیه و تحلیل: رویا صدیقی
